top of page
Writer's pictureAnna Mae Yu Lamentillo

Paggamit sang AI para sa Pagpreserbar kag Pagpadayon sang Pulong


Mabuhay! Ako si Anna Mae Lamentillo, kag ginapabugal ko nga ako halin sa Pilipinas, isa ka pungsod nga manggaranon sa pagkananuhaytuhay sang kultura kag dunang manggad kag nakadtuan ang 81 ka mga probinsya sini. Bilang miyembro sang Karay-a ethnolinguistic group, isa sa 182 ka mga tumandok nga grupo sa aton pungsod, madalom ang akon pag-apresyar sa aton palanublion kag tradisyon. Ang akon pagpanglakaton ginporma sang mga inagihan sa sulod kag sa luwas sang pungsod, samtang ginapadayon ko ang akon pagtuon sa Estados Unidos kag sa United Kingdom, maka-eksperyensya sang nagkalainlain nga mga kultura kag mga panan-awan.



Sa mga tinuig, madamo ako sang ginsudlan —isa ka alagad sibil, manunulat, kag isa ka mamumugon sa pag-uswag. Ang akon mga eksperyensya sa pagtrabaho upod sa mga organisasyon pareho sang UNDP kag FAO nagpamuklat sa akon sa mapintas nga mga realidad sang mga kalamidad, pareho sang makahalalit nga epekto sang Bagyo Haiyan, nga nagpatay sa 6,300 ka mga indibidwal.



Sang yara ako sa Tacloban kag sa palibot nga mga kabanwahanan, ginsumalang ako sang mga sugilanon natuhoy sa pagkamalig-on kag trahedya, subong sang makakulugmat nga trahedya nga gin-atubang sang isa ka soltero, isa ka estudyante sa ikaapat nga tuig sa kolehiyo, tatlo ka bulan antes maggradwar kag nagatuon para sa iya mga eksaminasyon upod sa ang iya nobya. Amo na kuntani ang katapusan nga Paskwa nga sila magasalig sa ila mga allowance. Wala sila makahibalo kon ano ang kahulugan sang tsunami kag nagpadayon sa paghimo sang ila plano—ang magtuon.


Naghandom sila nga mag-upod sa paglagaw pagkatapos sang kolehiyo. Amo yadto ang ila una nga tion. Wala gid sila sang kuwarta nga matipon sang una. Apang sa sulod sang tatlo ka bulan, abi nila, mangin maayo na ang tanan. Naghulat lang sila sing pila pa ka bulan. Kay man, apat ka tuig na sila nga nagahulat.


Ang wala niya ginapaabot amo nga ang bagyo [Bagyo Haiyan] mangin mabaskog gid nga kinahanglan niya magpili sa tunga sang pagluwas sa iya nobya kag sa iya isa ka tuig nga hinablos. Sa sulod sang pila ka bulan, nagatulok sia sing may kahidlaw sa dagat, sa amo man nga duog nga nakita niya ang iya nobya, nga may isa ka pidaso sang sin nga atop nga nagtuslok sa iya tiyan.


Ini nga mga inagihan nagapamat-od sang importansya sang edukasyon, kahandaan, kag pagkamalig-on sang komunidad sa atubang sang mga hangkat sa palibot.


Kay ako natublag gid, ginpangunahan ko ang isa ka tatlo ka bahin nga estratehiya sa pagpakig-away sa pagbag-o sang klima kag pag-amlig sang aton palibot. Paagi sa mga makabag-o nga plataporma pareho sang NightOwlGPT, GreenMatch, kag Carbon Compass, ginahatagan namon sing gahum ang mga indibidwal kag mga komunidad nga maghimo sang aktibo nga mga tikang padulong sa pagpadayon kag pagkamalig-on.


Ang NightOwlGPT nagagamit sang gahum sang AI sa pag-angot sang mga balabag sa pulong kag sa pagtugot sa mga tawo nga magpamangkot sa ila lokal nga mga dialekto, nga nagapasanyog sang pagkamabinatunon kag pagka-accessible sa impormasyon. Paagi man sa voice input ukon pag-type, ang mga nagagamit nagabaton gilayon sang mga badbad nga nagaangot sang mga paghambalanay sa tunga sang nagkalainlain nga mga pulong. Ang aton modelo makakomunikar na karon sing epektibo sa Tagalog, Cebuano, kag Ilokano apang nagalaum kita nga mapasangkad ini sa tanan nga 170 ka pulong nga ginagamit sa pungsod.


Ang GreenMatch isa ka makabag-o nga mobile platform nga gindesinyo sa pag-angot sang kat-al sa tunga sang mga indibidwal kag mga negosyo nga luyag mag-offset sang ila carbon footprint kag sang mga proyekto sa palibot nga importante para sa ikaayong lawas sang aton planeta. Ginatugutan sini ang mga tumandok kag lokal nga mga grupo nga magsumiter sang mga proyekto kag makabenepisyo gikan sa carbon offsetting, nga nagapat-od nga ang mga labi nga apektado sang pagbag-o sang klima makabaton sang suporta.


Samtang, ang Carbon Compass nagahatag sa mga indibidwal sang mga galamiton sa pag-navigate sa mga siudad samtang ginabuhinan ang ila carbon footprint, nagapasanyog sang mga buhat nga indi makahalit sa palibot kag tayuyon nga pagpangabuhi.


Gani, ginaagda ko ang tagsa sa inyo nga magbuylog sa aton pagpanglakaton padulong sa mas mainuswagon palaabuton. Magbuligay kita sa pag-amlig sang aton planeta, pagtib-ong sang aton mga komunidad, kag pagtukod sang kalibutan sa diin ang tagsa ka tingog mabatian kag ang tagsa ka kabuhi ginapabaloran. Salamat sa imo atensyon kag sa imo pangako sa positibo nga pagbag-o. Sa aton pag-updanay, may maobra kita.

1 view
bottom of page