Akkam jirtu! Maqaan koo Anna Mae Lamentillo, biyya Filipiinotaa irraa dhufuu kiyya fi aadaa fi halluu uumamaa adda addaa qabdu keessaa dhalachuu kootiin gammadde. Naannawa Filipiinotaa keessa kanneen 81 keessa imaluun, aadaa fi eenyummaa keenya ilaalchisee waan tokkoon tokkoon na qajeelchaa turan. Akka miseensa garee Karay-a, garee aadaa fi afaan uumamaa keessaa tokko, aadaa fi seenaa keenya waan cimaa qabuuf ittiin boonna. Carraaqqiin koo yeroo dhihoo kana, biyya keenya keessaa fi biyya alaa keessatti barnoota koo Ambaasaaddarummaa Ameerikaa fi Ingilizii keessatti barachuun, aadaa fi ilaalcha garaagaraa keessatti of dabarsuun naaf bu’a qabeessa ture.
Bara darbe darbe keessatti, gochaa hojii hedduu irra dabree jira—hojjetaa mootummaa, oduu barreessaa fi hojjetaa misooma. Yeroo dhaabbilee UNDP fi FAO waliin hojjadhee, rakkoowwan hafuura uumamaa, akka dhibee Hayaayaa keessaa miidhaa guddaa fidaa turan, akka gaaffii sammuu naaf ta’an arguu danda’e.
Yeroo Tacloban fi naannawwan isaa keessa turutti, gochoota jajjabina fi gaddaa of keessaa qaban keessatti hirmaadhe, akkasumas rakkoo ulfaataa nama ajaa'ibuuf saaxilame: dargaggeessa waggaa afur barataa ture, torban sadi qofa eega yeroo eebba isaatti hafe, kan gargaarsa maallaqa ofii isaanii irratti hirkachuun gara xumura waggaa isaatti qormaata isaa barachaa ture. Isaan fi michuu isaas kan taate jaalallee isaa waliin barachaa turan. Inni Kiristmasii isaaniitiif yeroo dhumaa akka gargaarsa maallaqa irratti hirkatan ture. Garuu maali akka ta'uun sun sunami jedhamu waan isaan hin beeyneef hojii isaanii itti fufan – barachaa turan.
Isaan eega barnoota isaanii xumuran booda waliin imaluuf abdiin qaban ture. Yeroo isaaniitiif kan jalqabaa ta’a ture. Maallaqa dhimma biraaf oolchuu dhiisuun isaanii kan yeroo duraati. Garuu torban sadi booda, waan hundinuu ni ta’a jedhanii yaadan. Dhuma irratti waggaa afur eega eeganii booda, isaan akka dhumaa turan.
Haa ta’u malee, wanti inni hin eegne garuu, duumessa [Hedduu jabaa ta’e Haleelchaa Haiyaan] akka barana qaqqaalii isaa keessatti filannoo godhachuu akka qabu ture: michuu isaa ykn intalti waggaa tokko tokkoof akka lubbuun isaanii badu akka ta’e. Ji’ootaaf, karaa balbala lafaa isaatti yoo yaada marsaa inni michuu isaa keessaa argate kan mooraa qarmitii mataa shantamaa qabachaa turte ture.
Gochi kun barnoota, qophaa’insa fi jajjabina hawaasa waliin akkasuma waqtii rakkoo naannoo keessa mul’ata ture.
Qabsoo keessaa gochoota kanneenitti dhufuun, ana hoggana qaba qabaame, tooftaa dirree sadarkaa ol’aantummaa itti dammaqsanii fi yaadaaf gosa kanneen faayidaa kan haalaa haaraa akka NightOwlGPT, GreenMatch, fi Carbon Compass irratti du’a waan namni tokko fi hawaasa itti gargaaru akka ta’e ittisuuf caalatti hojiilee jajjaboo akka dalagu itti godhame.
NightOwlGPT tarsiimoo milkaa’aa gara tooftaa hirmaannaa fi bu’aa gorsaa qooda fi saallakaan gurra barachaa ni eegalachaa ifa guuttada jabeessaa ymmuu karraa teekinoolooshii kabajaan mootummaa yaadatchii turaa, haxaawwan gaarii loogib dargagooti baraan seera qeensu gootummaati
GreenMatch pirojeektii haaraa fi teknoolojii moobaayilaa ta’e dha, kan namoota fi daldaltoota kanneen gatii qabuu fi miidhaa qilleensaa isaanii hir’isuuf fedhii qaban fi pirojeektoota naannoo sirna uumamaa keenyaaf barbaachisoo ta’an gidduutti walqunnamtii uumuuf karoorfame. Inni gareewwan aadaa fi naannoo hirmaachisuu fi pirojeektoota naannoo dhiheessuu danda’uuf carraa kenna, akkasumas hir’isuuf gargaarsa qabu, kana malees kanneen jijjiirama qilleensaa irraa miidhaman deeggaruuf.
Walumaa galatti, Carbon Compass namoota akkaataa magaalaa keessatti daandii sirrii fi bu’aa miidhaa isaanii hir’isuu danda’aniif meeshaalee kenna, sirna hojii naannawa gaarii fi jiraachuu itti fufinsa qabu guddisuuf.
Xumura irratti, anis, hunda keessan gara fuulduraatti, biyya bilisaan akka guddisuu fi jireenya naannawa keenya faayidaa qabu itti fufuu irratti waliin harka walqabsiisuu keessan affeerra. Waliin hojjechuun, lafaa keenya eeguuf, hawaasa keenya cimsuuf, fi addunyaa tokko tokkummaa qabaachuu fi jireenya hundaaf ulfina qabu uumuuf waliin hojjechuu dandeenya. Galatoomaa xiinxala keessaniif fi qabsaa’uumma keessaniif bu’a qabeessa. Waliin, ni jijjiirra.